Nabycie majątku w drodze spadku lub darowizny wiąże się z koniecznością uregulowania zobowiązań wobec państwa. Polski system prawny przewiduje podatek od spadków i darowizn, który jest nakładany na osoby, które otrzymały takie świadczenia. Kluczowym elementem tego podatku są grupy podatkowe oraz kwoty wolne, które determinują, czy i ile podatku należy zapłacić. Zrozumienie tych zagadnień jest niezbędne dla każdego, kto spodziewa się lub dokonuje przekazania majątku w ten sposób.
Czym jest podatek od spadków i darowizn?
Podatek od spadków i darowizn to danina publiczna, której przedmiotem jest nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem dziedziczenia, darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zasiedzenia, nieodpłatnego zrzeczenia się własności lub jej części, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zasiedzenia, nieodpłatnego zrzeczenia się własności lub jej części, a także nieodpłatnego zniesienia współwłasności. Podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa rzeczy lub praw majątkowych z dnia ich nabycia. Stawki podatkowe są progresywne i zależą od stopnia pokrewieństwa między stronami transakcji oraz od wartości nabytego majątku.
Grupy podatkowe – kto ile płaci?
Polskie prawo wyróżnia trzy grupy podatkowe, które mają zasadniczy wpływ na wysokość należnego podatku. Podział ten opiera się na stopniu bliskości rodzinnej między spadkodawcą/darowczyńcą a obdarowanym/spadkobiercą.
Grupa pierwsza
Do grupy pierwszej zaliczają się najbliżsi członkowie rodziny: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierbowie, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Osoby te korzystają z najkorzystniejszych zasad opodatkowania.
Grupa druga
Grupa druga obejmuje dalszych krewnych, takich jak zstępni rodzeństwa (np. siostrzeńcy, bratanicy), rodzeństwo rodziców (ciotki, wujowie), zstępni i małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo i ich zstępni, małżonkowie rodzeństwa i ich zstępni, małżonkowie ojczymów, macoch i pasierbów.
Grupa trzecia
Najmniej korzystne warunki opodatkowania dotyczą grupy trzeciej. Obejmuje ona wszystkie inne osoby, które nie kwalifikują się do pierwszych dwóch grup. Są to np. osoby niespokrewnione, przyjaciele, osoby w związkach nieformalnych, czy dalsi kuzyni.
Kwoty wolne od podatku – kiedy nie płacimy?
Istotnym elementem systemu jest kwota wolna od podatku, która określa, do jakiej wartości nabytego majątku zwolniony jest od opodatkowania. Wartość ta jest różna dla poszczególnych grup podatkowych.
Kwoty wolne dla grupy pierwszej
Osoby zaliczane do grupy pierwszej mogą liczyć na najwyższą kwotę wolną od podatku. Od 1 lipca 2023 roku, po zmianach w przepisach, wynosi ona 36 109 zł. Oznacza to, że otrzymanie spadku lub darowizny o wartości do tej kwoty nie generuje obowiązku zapłaty podatku.
Kwoty wolne dla grupy drugiej i trzeciej
Dla grupy drugiej kwota wolna od podatku jest niższa i wynosi 27 030 zł. Z kolei dla grupy trzeciej kwota wolna jest najniższa i wynosi 5 733 zł. Przekroczenie tych progów skutkuje koniecznością zgłoszenia nabycia i zapłaty podatku.
Jak zgłosić nabycie spadku lub darowizny?
Zgodnie z przepisami, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem dziedziczenia, darowizny, zasiedzenia lub nieodpłatnego zniesienia współwłasności podlega obowiązkowi zgłoszenia do urzędu skarbowego. Zazwyczaj termin na dokonanie takiego zgłoszenia wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym nastąpiło nabycie. Zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2. W przypadku darowizn, które są opodatkowane, należy również złożyć zeznanie podatkowe SD-3.
Ulgi i zwolnienia – kiedy można skorzystać?
Prawo przewiduje również szczególne zwolnienia od podatku. Najważniejszym z nich jest zwolnienie dla najbliższej rodziny, obejmujące małżonka, zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, pasierbów, zięcia, synową, ojczyma, macochę i teściów, pod warunkiem, że zgłoszą oni nabycie do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Istnieją także inne zwolnienia, np. dla darowizn na cele charytatywne lub dla niektórych rodzajów majątku. Warto zapoznać się z aktualnymi przepisami lub skonsultować się z doradcą podatkowym, aby upewnić się, czy przysługują nam jakieś ulgi.
